-43e Cursus kunstgeschiedenis voorjaar 2024 - in de Zijlstrazaal 7e etage -

Adembenemend

Op vrijdag 26 januari startte de 43e editie van de cursus kunstgeschiedenis gestart. De coördinatoren van de commissie kunstgeschiedenis van de LAVIVO Seniorenclub hadden ernaar gestreefd een zo gevarieerd mogelijk programma te presenteren.

Wanneer	7 vrijdagen ochtend 10:30 - 12.30 en middag 14.00 - 16.00 uur
Waar	Zijlstrazaal (7e etage Ministerie van LNV en EZK Bezuidenhoutseweg 73
Data	26 januari, 9 februari, 23 februari, 8 maart en 22 maart, 5 april en 19 april 2024.
Eigen bijdrage	leden en partnerleden35 euro p.p., introducé 40 euro p.p.
Extra datum	stadswandeling donderdag 4 april

De cursuscoördinatoren kunstgeschiedenis
Eveline Germs-Baarens
Jan van de Wijnboom
Lucie Wassink
Kees Wagenaar

-Aanvullende informatie over de te behandelen onderwerpen -

Den Haag, Rangen en Standen rond 1900 in de Schilderswijk Vrijdag 26 januari
Tijdens het midden van de 19e eeuw begon Den Haag uit zijn voegen te barsten. Het initiatief om de stad uit te breiden met de bouw van de Schilderswijk werd in 1862 genomen door de gemeente. De bouw ving aan met de aanleg van het Oranjeplein: een groot plein met een plantsoen in het midden, met daaromheen voorname huizen met een Parijs-achtige allure. De bedoeling was dat de gegoede burgers zich hier zouden vestigen. De buurt rond het Oranjeplein verloor echter langzamerhand zijn aantrekkingskracht. Men vond de omgeving te drassig en was bang om ziek te worden door het vocht. Er was te weinig rekening gehouden met de traditionele voorkeur van de Hagenaar om op het zand te wonen. Rond 1900 ging ook de bouw van portiekwoningen van start, die in Schilderswijk-Centrum te vinden zijn. Deze slechte en dicht op elkaar gebouwde woningen waren het resultaat van particuliere speculanten die er belang bij hadden veel opbrengsten uit hun grond te halen. Sociale woningbouwprojecten zonder winstoogmerk zorgden daarentegen voor woningen van betere kwaliteit met gunstigere huurprijzen. Deze kregen pas in 1902 een kans met de in werkintreding van de Woningwet.

Extra activiteit: Stadswandeling Schilderswijk/Stationsbuurt verzorgd door het Haagse 'Gilde' Donderdag 4 april
De lezing 'Den Haag, Rangen en Standen rond 1900 in de Schilderswijk' was aanleiding om als extra activiteit een stadswandeling te organiseren in de Schilderswijk. Vanaf station Hollands Spoor hebben we met 3 groepen onder leiding van zeer enthousiaste en kundige gidsen van het Haagse 'Gilde' de omgeving verkend.
Zie de mooie foto's van deze wandeling, gemaakt door Lucie Wansink en Richtje de Vries.

Anna Boch Vrijdag 9 februari
Net zoals haar impressionistische tijdsgenoten Berthe Morisot in Frankrijk of Mary Cassat in de Verenigde Staten, wordt de Belgische kunstenaar Anna Boch geboren in een erg welgesteld milieu. Ze is de 5de generatie van de familie Boch die sinds 1748 keramiek maakte. Haar vader Victor Boch leidde het bedrijf Boch Frères en haar oom Eugen von Boch het bedrijf Villeroy & Boch. Anna’s broer Eugène (1855-1941) zal ook schilder worden in Parijs en hij raakt er bevriend met Vincent van Gogh. Haar neef, advocaat en schrijver Octave Maus (1856-1919), is de grondlegger van de impressionistische kunstenaarsgroepen Les XX en La Libre Esthétique, in Brussel. Anna Boch nam deel aan deze neo-impressionistische en impressionistische beweging. In haar vroege werken gebruikte ze een pointillistische techniek, een stijl die ze naar haar eigen hand zal zetten. Ze was de enige vrouw die deel uitmaakte van Les XX en stond bekend als zeer vooruitstrevend. Ze bezat een auto, reisde veel en vaak alleen – niet evident als vrouw in die tijd. Bovendien is ze de eerste en enige koper van een werk van Van Gogh tijdens zijn leven. Tijdens de lezing maakten we kennis met haar werk aan de hand van haar fascinerende levensverhaal.

Maritieme meesterwerken in de Nederlandse Schilderkunst Vrijdag 23 februari
De opkomst de landschapsschilderkunst, een typisch Nederlands fenomeen, vormt de bakermat van de maritieme schilderkunst. Maritieme schilders als Ludolf Bakhuizen, Willem van de Velde de Jonge en Jan van de Cappelle, tijdgenoten van Rembrandt en Vermeer, weten het beste uit de maritieme schilderkunst te combineren tot schilderijen waarin sfeer, poëzie, scheepvaart en landschap samenkomen. De groeiende industrialisatie komt in beeld. Van het eerste stoomschip tot wetenschappelijke expedities naar Nova Zembla: alles wordt op doek vastgelegd. Hollandse maritieme schilders als Josef Israëls en Hendrik Mesdag geven het eenvoudige vissersleven weer. Franse schilders als Signac komen naar ons land, op zoek naar het Hollands landschap wat ze kennen van de schilderijen, maar ook geïnspireerd door nieuwe taferelen in de haven van Rotterdam. Maar ook in het heden, waar kunstenaars als Frank Stella en Sasja Hagens zich laten inspireren door de haven als metafoor: kracht, verlangen, het leven.

Futurisme, 20e eeuwse Italiaanse schilderkunst Vrijdag 8 maart
Het futurisme (Italiaans futuro, "toekomst") is een van oorsprong Italiaanse beweging en kunststroming van 1909 tot 1914, ontstaan uit het kubisme. Enkele kenmerken van het futurisme zijn snelheid, energie, agressie, krachtige lijnen, vooruitgang en nieuwe technologie. Samen met het opkomende nationalisme in alle Europese landen paste het futurisme in het oorlogsenthousiasme dat kenmerkend was voor veel intellectuele en artistieke kringen aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog. Op 11 februari 1910 ondertekenden Umberto Boccioni, Carlo Carrà, Gino Severini, Luigi Russolo en Giacomo Balla het Manifesto dei pittori futuristi (manifest van futuristische schilderkunst). Op 2 april van datzelfde jaar volgde het technisch manifest (La pittura futurista. Manifesto tecnico), waarin Boccioni beschreef dat waarnemingen niet bestaan uit een stilstaand beeld, maar dat de omgeving continu in beweging is. Hij stelt daarom dat de schilderkunst beweging en dynamiek moet weergeven. In februari 1912 kregen de futuristen hun grote expositie te Parijs, gevolgd door een tweede in 1913. Beide werden herhaald in meerdere belangrijke centra van Europa. Het futurisme was een kort leven beschoren. Nadat Italië in april 1915 bij de Eerste Wereldoorlog betrokken werd en Boccioni omkwam, viel de futuristische beweging uit elkaar. Pas in de jaren 30 werden de futuristische principes weer toegepast door een nieuwe generatie kunstenaars. Deze schilders maakten schilderijen van vliegtuigen, Aeropittura.

Frans Hals Vrijdag 22 maart
Op 16 februari 2024 opende in het Rijksmuseum de tentoonstelling Frans Hals, met circa vijftig van de beste werken van de Haarlemse meester uit internationale topcollecties. Door zijn losse, impressionistische manier van schilderen wordt Frans Hals gezien als één van de meest vernieuwende schilders van de 17de eeuw. Als een van de weinige kunstenaars van de Westerse kunstgeschiedenis slaagde Hals erin mensen te schilderen die glimlachen en lachen, een uitdaging die door de meeste schilders uit de weg werd gegaan omdat het zo moeilijk was. Het Rijksmuseum ging in de tentoonstelling onder andere in op de identiteit van de afgebeelde personen en hun de leefwereld, waardoor zij nog meer tot leven komen. Zo moet Malle Babbe een bekend figuur in de straten van Haarlem zijn geweest en was zijn Pekelharing vermoedelijk een Engelse acteur die met een toneelgezelschap door Nederland toerde. De tentoonstelling Frans Hals was georganiseerd in samenwerking met de National Gallery London en de Gemäldegalerie, Staatliche Museen zu Berlin en met speciale medewerking van het Frans Hals Museum in Haarlem. 

Straatrumoer, schilders achter bepaalde Haagse straatnamen Vrijdag 5 april
In het Haagse Benoordenhout zijn diverse straten vernoemd naar Nederlandse schilders zoals Breitner, Paul Gabriël, Mesdag, Jozef Israëls, Mauve en Weissenbruch. Ook naar Ary Scheffer is een straat vernoemd. Ary Scheffer (in Nederland ook Arij Scheffer) (Dordrecht, 10 februari 1795 - Argenteuil, 15 juni 1858) was een Nederlands-Franse kunstschilder uit de romantische school. Geboren in een Dordtse kunstenaarsfamilie vertrok hij als elfjarige met moeder Cornelia Lamme en broers naar Parijs. Daar werd hij opgeleid, samen met Géricault en Delacroix, de latere kopstukken van de Franse romantiek. Rond 1840 was Scheffer op het toppunt van zijn roem, dé schilder van de society. Hij had hooggeplaatste en beroemde vrienden, waaronder Markies de Lafayette, Franz Liszt en Frédéric Chopin, die hij drie keer portretteerde. Door zijn koningsgezindheid kwam hij in moeilijkheden tijdens de Tweede Republiek in 1848. In 1850 liet hij zich tot Fransman naturaliseren. Na 1830 veranderen de hoofdthema's van zijn schilderijen van portretten en interieurs naar Bijbelse en literaire voorstellingen. Hij bleef tot aan zijn dood schilderen, al raakte hij in de laatste jaren, toen het realisme zijn entree maakte, in de Parijse kunstwereld uit de mode. Scheffer overleed op 63-jarige leeftijd. Hij werd begraven op Cimetière de Montmartre te Parijs, waar zijn grafmonument nog steeds kan worden bezocht. Hoewel Ary Scheffer slechts drie jaar in Dordrecht woonde, is de schilder onlosmakelijk verbonden met de stad. Tijdens zijn leven exposeerde Scheffer zijn werk in het Dordrechts Museum en schonk hij al schilderijen, maar zijn dochter Cornelia Marjolin-Scheffer zou er uiteindelijk voor zorgen dat nagenoeg de gehele ateliernalatenschap in 1899 aan de Vereniging Dordrechts Museum werd geschonken.

Pasen Vrijdag 19 april
Pasen is een tijd van reflectie en viering en dit wordt prachtig weergegeven in de kunst door de eeuwen heen. In de westerse schilderkunst is Pasen vaak afgebeeld met scènes die belangrijke momenten uit het lijdensverhaal van Jezus Christus belichten. Kunstenaars hebben zich laten inspireren door de gebeurtenissen die leidden tot de opstanding van Jezus, zoals de intocht in Jeruzalem, het Laatste Avondmaal en de kruisiging. Leonardo da Vinci’s Het Laatste Avondmaal (1495-1498) is misschien wel een van de meest iconische kunstwerken die het Pascha en de daaropvolgende gebeurtenissen uitbeelden.

Verslag: Jan van de Wijnboom